لنگش پس از ورم پستان دومین بیماری پر هزینه گاوداریها است که به شدت عملکرد اقتصادی واحد را تحت تٲثیر قرار می دهد . هر مورد لنگش باعث کاهش حدود 320 کیلو گرم شیر در هر دوره شیرواری می شود و می تواند در صد بالائی از حذفهای اجباری گله را به خود اختصاص دهد . کمبود مس در گاوها باعث ترک خوردگی سم شده ٬ آبسه ها و عفونت سم را به همراه دارد . 15 قسمت در میلیون (ppm ( مس در جیره غذائی این مشکل را مرتفع مینماید . ید نیز از طریق تاثیر در ساخت هورمون تیروئید می تواند بر سامانه ایمنی بدن دان تٲثیر گذاشته و مانع از ایجاد عفونت سم شود .سطح بالای سلنیوم در خوراک دام باعث بروز لنگش و تغییر شکل سم می گردد . در شرایطی نیز که PH شکمبه کاهش پیدا کرده و اسیدی می شود ٬احتمال بروز لنگش افزایش می یابد. به طور کلی گاوهائی که دچار لنگش هستند ٬ علایم فحلی ضعیفی نشان می دهند ٬ البته می توان اثرات منفی حاصله را با سم چینی مناسب و درمان به موقع سم های عفونی به حداقل رساند در گله هائی که سم گاوها دچار مشکل می باشند ٬ پس از سم چینی مناسب علاوه بر بهبود شرایط تولید مثلی ٬ میزان مصرف خوراک گاوها بالا رفته و میزان تولید شیر گاوداری افزایش می یابد . با فرا رسیدن فصل پاییز،برخی گله داران با مواردی از لنگش در گله های گاو شیری خود مواجه می شوند.مقاله ای که در The Journal of Dairy Science منتشر شد گزارش می دهد که لنگش سبب مصرف کمتر خوراک توسط دام شده و حتی ممکن است تا 6 پوند در روز تولید شیر را کاهش دهد … استرس گرمایی وقتی درجه حرارت محیط پایین تر از 77 درجه فارنهایت باشد،گاوها در وضعیت راحت و خوبی به سر می برند.هرچه درجه حرارت و رطوبت نسبی محیط بالاتر رود،حیوانات در معرض سطوح بالاتری از استرس گرمایی قرار می گیرند.حتی در سطوح پایین استرس گرمایی،حیوانات به منظور دفع حرارت از بدن،شروع به له له زدن می کنند.در چنین شرایطی حالتی معروف به “آلکالوز تنفسی” پیش خواهد آمد.در این وضعیت گاوها کمتر نشخوار می کنند و بزاق بیشتری بیرون می دهند.این عوامل دست به دست هم می دهند تا مقدار ماده بافری بزاق(بیکربنات) که بطور طبیعی تولید شده و وارد شکمبه می شود کاهش یابد.از این گذشته،گاوها با له له زدن مقادیر بیشتری از CO2 را به بیرون دفع می کنند که این به نوبه ی خود PH خونشان را بالا خواهد برد.در مقابل گاوها برای حفظ تعادل پایه اسیدی مناسب،مقدار بیکربنات دفع شده توسط ادرار را افزایش می دهند.این عوامل حتی اگر حیوانات با جیره ای متعادل و حساب شده تغذیه شده باشند ممکن است سبب ایجاد اسیدوز شود. همچنین زمان ایستادن گاوها در شرایط استرس گرمایی بیشتر است زیرا که در حالت ایستاده بازده فرآیند له له زدن بالاتر می باشد.به این معنی که در حالت ایستاده،حیوان می تواند حجم زیادی از هوا را مبادله کند و بنابراین خنک کردن بدن در وضعیت ایستاده نسبت به حالت لمیده موفقیت آمیزتر انجام می شود.البته بسته به نوع تاسیسات،تهویه و جریان هوا،گاهی اوقات بهتر است گه گاوها ایستاده باشند اما در هر حال متاسفانه،زمان های طولانی ایستادن منجر به بروز مشکلات سم در دام ها و در نهایت لنگش خواهد شد تاثیر زمان ایستادن گاو بر روی تعداد موارد لنگش حال سوال این است که چطور باید از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کنیم؟ از همه مهمتر،باید سعی کنیم که استرس گرمایی را با فراهم کردن محیطی خنک،راحت، دارای تهویه مناسب و قابلیت دسترسی کافی به آب به حداقل برسانیم.همچنین با استفاده از مقادیر کافی پتاسیم و سدیم در جیره،حیوانات از طریق حفظ ظرفیت بافری شکمبه و خون قادر به بهبود وضعیت پایه ی اسیدی خواهند بود. جایگاه یکی از عوامل ابتدایی در بروز لنگش،مقدار زمانی است که گاوها به حالت ایستاده سر می کنند.خصوصا اگر جنس بستر از بتون باشد.همانطور که در بالا ذکر شد،زمان های طولانی ایستادن،تعداد موارد کلینیکی لنگش را افزایش داده است.دکتر چارلز گارد(Dr.Charles Guard)از Cornell University می گوید زمانیکه گاوها روی بتون می ایستند،”روی بخش های خاصی از سر پنجه فشار زیادی وارد می شود و ممکن است منجر به ضایعات عروقی از نوع خونریزی یا نکروز شود.گذشته از زمان ایستادن،اگر سم به درستی چیده نشود این فشار موضعی،صدمات بیشتری را به سم وارد می آورد.” زمانی که گاو در حالت ایستادن می گذراند،شدیدا تحت تاثیر طراحی تاسیسات است.در مورد ارزیابی کیفیت طراحی فری استال ها،دکتر جیم نوکک(Dr.Jim Nocek) خاطر نشان می کند که حیوانات باید قادر باشند تا: – براحتی وارد استال شوند و یا از آن خارج گردند. – بدون برخورد با قسمت های استال یا با دیگر حیوانات،روی زمین بنشینند یا بلند شوند. – در استال براحتی بایستند یا بنشینند.این عوامل استفاده از استال را تحت تاثیر قرار می دهد.اگر این موارد قابل قبول باشند،تولید کنندگان باید به مواردی از جمله کمبود پوشال یا مواد بستری،نادرستی ابعاد یا ضعف تهویه و کیفیت نا مطلوب هوا در استال ها(به خصوص در آب و هوای گرم) توجه داشته باشند. گذشته از طراحی استال،تولید کنندگان باید مراقب باشند که تجمع بیش از حد گاوها،از دسترسی حیوانات محجوب تر(مثل تلیسه ها)به خوراک جلوگیری نکند یا مانع از استراحت آنها نشود.چنین حیواناتی احتمالا زمان زیادی می ایستند و در وضعیتی قرار می گیرند که ممکن است سبب فرآیندهای ناپایدار تخمیری در شکمبه و نوسانات در PH شکمبه شود. تغذیه مدیریت تغذیه ای مناسب بعنوان رکن کلیدی برای به حداقل رساندن بروز اسیدوز(عامل لنگش)بکار می رود.جیره های حاوی غلظت های بالایی از مواد متراکم (کنسانتره) و کربوهیدرات های بدون فیبر(NFC) و تراکم پایین علوفه و/یا فیبر می تواند خطرساز باشد. اگرچه تغذیه نادرست ممکن است در لنگش نقش داشته باشد اما تنها عامل آن نیست.در مقاله ای که در Progressive Dairyman(مارس 2001( منتشر شد،محققان بطور هفتگی از TMR سه گله گاو شیری در کالیفرنیا که درصد بالایی از لنگش(30-20 درصد)در آنها گزارش شده بود نمونه گیری کردند.تراکم فیبر شوینده خنثی(NDF) و NFC در تمام جیره ها کافی بود(NDF≥30% و NFC≤38%).اندازه اجزای جیره نیز در تمام گله ها قابل قبول بود(12-8 درصدبیشتر از 4/3 اینچ).بنابراین محققین گزارش کردند که گرچه ظاهرﺃ این جیره ها مشکلی ندارند اما زخم و آبسه در سم گاوها همچنان به عنوان یک مشکل ثابت وجود دارد.این مشاهدات باعث شد تا محققین اطمینان حاصل کنند که مدیریت مناسب فاکتورهایی دیگری(گذشته از در دسترس بودن کربوهیدرات و اندازه اجزای جیره)تا حدود زیادی در جلوگیری از لنگش اهمیت دارد.(Santos و Overton،2001) لنگش در حال حاضر در بسیاری از گله های گاو شیری ایالات متحده مشکل مهمی تلقی می شود.تولیدکنندگان باید بخاطر داشته باشند که اگرچه تغذیه در اغلب موارد عامل تعیین کننده ایست،به ندرت تنها دلیل مشکلات سم در گاوهاست.درحقیقت در بسیاری از گله هایی که لنگش در آنها مشاهده شده دلیل اولیه احتمالا استرس گرمایی است که گاوها در جولای(تیر و مرداد)تحت تاثیر آن قرار داشته اند. درماتيت انگشتي در گاو هاي شيري جمعيتي لنگش در نسبت هاي اپي دميك معضلي است كه پس از ورم پستان و بيماري هاي توليدمثلي بروز مي تواند در رتبه سوم قرار بگيرد و متاسفانه زيان هاي اقتصادي فراواني را بر جامعه دامپروري وارد مي كند كه از آن جمله مي توان كاهش شير ،كاهش پيشرونده وزن بدن ،عدم باروري و در انتها حذف زود رس گاوان مبتلا را نام برد . در بين بيماريهاي مربوط به انگشت در گاو شيري ،درماتيت انگشتي (DIGITAL DERMATITIS) به علت اينكه بروز جمعيتي بالايي دارد و نيز به علت داشتن الگوي اپيدميولوژيكي خاص، سالهاست كه به عنوان يكي از عوامل مهم لنگش در ميان دامپروري هاي كشور مطرح مي باشد . بيماري براي اولين بار در ايران در سال 1979 ميلادي در يكي از دامپروري هاي كوچك در اطراف تهران توسط دكتر ايرج نوروزيان تشخيص داده شد و گزارش گرديد . بيماري درماتيت انگشتي را مي توان به عنوان يك بيماري التهابي سطحي مسري كه ناحيه اپيدرم و نهايتا درم پوست بالاي نوار تاج سم و ترجيحا در محاذات فضاي بين انگشتي را در بر مي گيرد ،تعريف نمود . تقسيم بندي جراحات از ديد كلاسيك به دو صورت مي باشد 1- به صورت زخم مدور سطحي واكنش دار 2- جراحت پروليفراتيو زگيل مانند . اما به علت وسيع بودن طيف جراحات و مشاهده آن در اپيدمي هاي گوناگون ،اين بيماري را به نام هاي مختلفي همچون درماتيت انگشتي اولسراتيو(ULCERATIVE DIGITAL DERMATITIS) ،درماتيت انگشتي پاپيلوماتوز (PAPILLOMATOUS DIGITAL DERMATITIS)، زگيل مودار (HAIRY WARTS)، زگيل مودار در ناحيه پاشنه (HAIRY HEEL WARTS)، زگيل پا (FOOT WARTS) ، پاشنه توت فرنگي و بيماري MORTELLARO مي نامند . دو اندام حركتي درگير شده و كمتر چهار اندام حركتي به طور همزمان مبتلا مي شوند در اين ميان نقش اندام هاي خلفي نيز بيشتر مي باشد . جراحات اين بيماري بيشتر در ناحيه پوست كف پايي يا كف دستي و عمدتا در محاذات شيار بين انگشتي ديده مي شود و نواحي همچون ناحيه بافت نرم شاخي پاشنه و ناحيه فضاي بين انگشتي و ساختارهاي پوست و بافت شاخي انگشت سوم در گير مي شوند . در اين بيماري در ابتدا اپيدرماتيت محدودي با حاشيه مشخص و قابل تفكيك از ساير قسمت هاي پوست حادث مي گردد پوست ناحيه به رنگ سرخ كه نشاندهنده يك پرخوني موضعي مي باشد در مي آيد البته در اين مواقع در بعضي از گاوان مبتلا به علت احساس خارش در موضع از حركت باز ايستاده و براي تخفيف در ميزان تحريكات شروع به لرزاندن پاي خود مي كنند به دنبال اين حالت هايپرمي اتفاق افتاده و در ادامه جراحات اوليه كه به صورت زخم باز مدور با سطحي صاف و كناره هاي قابل تفكيك مي باشد ظاهر مي گردد .در بعضي از موارد ضايعات از حالت مدور خارج مي شود و به اشكالي همچون بيضوي و يا uشكل و حتي بدون طرح هندسي خاصي قابل مشاهده مي باشد . در حالت درماتيت انگشتي فعال (kissing lision) جراحت بصورت زوج و در كنار هم با حاشيه قابل تفكيك از يكديگر بروز مي كند رنگ جراحت متغير مي باشد و از حالت خاكستري تا قرمز قابل تغيير است ، سطح آن مرطوب بوده بطوريكه در هنگام لمس محل جراحت علاوه بر درد بسياري كه دام متحمل مي شود در ناحيه خونريزي ايجاد مي گردد در اين حالت نيز حيوان از حركت كردن امتناع كرده و وزن گيري بر روي اندام حركتي ديگر خواهد بود . به دنبال پيشرفت بيماري و تجمع بافت هاي گرانوله منظره جراحت به شكل توت فرنگي در مي آيد كه در اين حالت اپيتليوم كناره زخم بصورت نوار سفيدي قابل مشاهده مي باشد با گذشت زمان اين حالت از جراحت تبديل به شكل پاپيلوماتوز و به دنبال آن تبديل به زگيل گوشتي شده كه سطح برآمده اي دارد بعد از مدتي روي سطح زخم ،نسج شاخي غير طبيعي همراه با ساختار هاي طويل شبيه به مو نمودار مي گردد كه به اين حالت درماتيت انگشتي بالغ يا زگيل مودار پا مي گويند كه باز در اين حالت دام رغبتي براي حركت ندارد و ضعيف و نحيف شده و در انتها زمين گير مي شود البته بايد به اين نكته نيز اشاره نمود كه لنگش شديدي همانند شكل فعال درماتيت انگشتي حادث نمي گردد . به دنبال بروز بيماري در يك دام، بلافاصله بيماري در ميان گاو هاي گله شيوع پيدا مي كند كه ابتلاي آن حتي به 90% هم ميرسد . در تمام سنين امكان ابتلا وجود دارد البته اين احتمال در تليسه هايي كه به اولين دوره شيرواري خود وارد مي شوند بيشتر مي باشد همچنين امكان ابتلا در گله با ورود دام هاي جديد مبتلا بيشترنيز مي شود . شيوع بيماري در فصول بارندگي بخصوص بهار و پاييز بيشتر مي باشد روي اين اصل بستر مرطوب و درجه حرارت نسبتا بالا و استفاده بيش از حد از حمام هاي پيشگيري كنننده نظير حمام عبوري فرمالين يا كات كبود زمينه را براي ايجاد بيماري بيشتر مي نمايد . ماهيت اصلي بيماري چند عاملي بودن آن است عواملي همچون كاهش مكانيسم دفاعي پوست ميزبان ،رطوبت و درجه حرارت جايگاه و عامل عفوني مثل اجرام اسپيروكت به ويژه اسپيروكت ترپونما كه با حمله به عمق نسج اپيدرم و لايه استراتوم اسپينوزوم شرايط را براي يك درماتيت انگشتي آماده مي كند . شيوه هاي درماني بسياري براي درمان درماتيت انگشتي پيشنهاد شده است كه در زير به چند مورد از آن اشاره مي شود : 1- برداشتن نسج گرانوله به كمك بيستوري تحت بي حسي موضعي و پانسمان موضع با اسپري و بانداژ نمودن موضع 2- استفاده از اسپري سرمازا و به دنبال آن سرما جراحي 3- اسپري كردن موضع با كلرامفنيكل 4- حمام دادن انفرادي با استفاده از تركيبات غير آنتي بيوتيكي مثل محلول فرمالين %5 و كات كبود %3 5- حمام دادن با محلول تركيبات آمونيوم يا حمام دادن با سولفات مس 6- استفاده از حمام اوكسي تتراسايكلين و لينكومايسين ولينكوسپكتين 7- اسپري كردن محلول تتراسايكلين و محلول دوژان سين (tetracycline gentianviatet) البته هر يك از روش هاي درماني بالا جواب هاي متغيري را داده اند كه اين باعث شده است كه اجماعي براي استفاده از يك روش وجود نداشته باشد با اين وجود بايد جنبه هاي اقتصادي درمان و به كارگيري آسان شيوه هاي پيشنهادي و التيام زخم در زمان كوتاه و عدم بازگشت جراحات را مد نظر داشت و با توجه به اهميت اين موضوعات روش درماني مناسب را انتخاب نمود مطالعات انجام شده بر روي روشهاي درماني ارائه شده نشان دهنده اين موضوع است كه استفاده از اسپري كردن داروهاي آنتي بيوتيكي و غير آنتي بيوتيكي چه بصورت انفرادي و چه بصورت جمعي نسبت به حمام انفرادي يا جمعي ارجح تر بوده است و در اين ميان استفاده از اسپري كردن داروهاي آنتي بيوتيكي همچون لينكو مايسين هيدروكلرايد بخاطر التيام بخشيدن زخم در زمان كوتاه و عدم عود مجدد جراحات داراي اهميت بيشتري مي باشند . با توجه به نكات گفته شده در مورد درماتيت انگشتي بايد توجه داشت كه با رعايت بهداشت در دامپروري ها ،به حداقل رساندن ميزان رطوبت جايگاه و بستر ،عدم استفاده از ابزار اصلاح سم از يك دامپروري در يك دامپروري ديگر ،ممانعت از ورود گاوهاي مبتلا به گله سالم ،به كارگيري قرنطينه و انجام تمهيدات ضدعفوني مي توان از بروز و شيوع بيماري جلوگيري كرد و التزام به رعايت اين اصول در ميان دامپروران مي تواند از زيان هاي اقتصادي كه درماتيت انگشتي به جامعه دامپروري وارد مي كند جلوگيري كند.
لنگش
